Siedem działań, które rozwijają samorząd uczniowski
Co mogą zrobić władze szkoły, aby sprawić, że działanie w samorządzie uczniowskim będzie motywującym doświadczeniem dla uczniów i będzie rozwijać ich kompetencje społeczne?
Fundacja Civis Polonus zachęca do poniższych siedmiu typów działań. Ich wartość polega na tym, że są to systematyczne i proste aktywności, które mogą być elementem codziennego funkcjonowania szkoły, a nie jednorazową inicjatywą. Uważamy, że aktywne obywatelstwo to proces, a nie wydarzenie. Dzięki pracy z samorządem uczniowskim możemy rozwijać u uczniów kompetencje społeczne, które są wymagane podstawą programową, a których uczniowie nie rozwiną przez udział w lekcjach.
To, jak działa samorząd uczniowski, może trwale zachęcać lub zniechęcićuczniów do aktywnego obywatelstwa, bo rozumienie demokracji nie bierze się ze znajomości teorii, lecz z osobistego doświadczenia. Nauczyciele i władze szkoły mogą być ważnymi przewodnikami dla uczniów w procesie uczenia się przez nich samorządności przez doświadczenie. By sprawić, że samorząd będzie rzeczywistą reprezentacją uczniów, proponujemy, aby następujące działania stały się coroczną praktyką w Państwa szkole:
1. Lekcje i dyskusje w klasach na temat samorządu uczniowskiego.
Zachęcamy, aby każdy wychowawca skorzystał ze scenariusza lekcji dostępnego na stronie: http://www.mlodziezmawplyw.org.pl/scenariusze-lekcji. Lekcje prowadzone w ten sposób pomagają uczniom zrozumieć, czym jest samorząd uczniowski i jaka jest jego rola. Te lekcje pokazują możliwą skalę działania samorządu, angażują uczniów do osobistej refleksji i zachęcają do aktywności w szkole. Dzięki dyskusji nt. celów, potrzeb i roli samorządu uczniowskiego, takie lekcje budują w uczniach poczucie, że każdy uczeń współtworzy samorząd uczniowski.
2. Uaktualnianie przez ogół uczniów regulaminu działania samorządu uczniowskiego – co roku.
Ustawa o systemie oświaty mówi, że regulamin samorządu uczniowskiego powinien być przyjęty w głosowaniu tajnym przez ogół uczniów. A ogół uczniów zmienia się co roku. Dlatego co roku uczniowie powinni mieć szansę, aby od nowa zdefiniować cele i sposób działania swojego samorządu. W tym procesie nie chodzi o wypracowanie jak najlepszego dokumentu, lecz o ćwiczenie dyskusji nt. celów i metod działania. Proces współpracy nad tworzeniem regulaminu jest ważniejszy od samego dokumentu. To ćwiczenie warto powtarzać co roku, by dać uczniom szansę na rozwijanie ich kompetencji społecznych.
A co uczniowie zmieniają w regulaminie? Ciekawym przykładem jest wymyślanie od nowa zakresów zadań i związanych z nimi nazw funkcji w reprezentacji samorządu uczniowskiego. Zamiast klasycznego (i mało atrakcyjnego) trio: „przewodniczący, sekretarz i skarbnik” uczniowie potrafią stworzyć funkcję „Artman”, a zamiast „komisji” powołać swoje „ministerstwa”. Dzięki takiemu planowaniu zadań samorząd uczniowski staje się sprawą im bliską i motywującą do działania. Zachęcamy do skorzystania ze scenariusza projektu edukacyjnego, który pokazuje, jak można zaangażować uczniów we współtworzenie regulaminu samorządu uczniowskiego: http://www.mlodziezmawplyw.org.pl/projekty-edukacyjne
3. Organizacja przejrzystych wyborów reprezentacji samorządu uczniowskiego.
Wybory reprezentacji powinny budować w uczniach poczucie, że to od nich zależy, jakich będą mieli przedstawicieli. Jest to też okazja, by rozwijać umiejętność komunikacji, planowania i rozliczania działań swoich reprezentantów. Niestety wybory często prowadzą do frustrującego poczucia, że nic od nas nie zależy. Dzieje się tak, gdy nauczyciele wpływają na to, kto kandyduje i jak uczniowie głosują. Apelujemy, aby nie ograniczać możliwości zaangażowania w działania samorządu uczniowskiego uczniom, którzy mają problemy w nauce lub sprawiają problemy wychowawcze. Dla nich samorząd uczniowski to największa szansa na rozwój i uwierzenie w swoje możliwości – jeśli uda im się przekonać rówieśników, by im zaufali i dali szansę. Zachęcamy, by zamiast definiować bariery w dostępie do funkcji w reprezentacji samorządu uczniowskiego, pomagać uczniom wyciągać wnioski i oceniać konsekwencje własnych wyborów. Jeśli uczniowie wybiorą nieodpowiednich reprezentantów, to zawsze mogą ich odwołać w trakcie kadencji lub następnym razem zagłosować inaczej, w ten sposób rozwijają swoje kompetencje społeczne.
4. Cykliczne, comiesięczne spotkania samorządu uczniowskiego z dyrekcją szkoły.
Taka regularna komunikacja stopniowo rozwija wzajemne zrozumienie i współpracę. Ważne, aby rozmawiać szczerze i otwarcie. Zwykle wystarczy po prostu wysłuchać dzieci/młodych ludzi, aby poczuli się ważni i zmotywowani do troski o sprawy szkoły. Zachęcamy, aby nie spotykać się tylko wtedy, gdy jest jakiś problem, lecz by regularne spotkania uczniów i dyrekcji stały się szkolną tradycją, wpisaną w plan pracy samorządu uczniowskiego i dyrekcji. Scenariusze projektów edukacyjnych dostępne na stronie http://www.mlodziezmawplyw.org.pl/projekty-edukacyjne podpowiadają, jak przygotować dzieci do rozmowy z dyrektorem oraz jak zachęcać do refleksji o doświadczeniu zdobytym przez udział w takiej rozmowie, aby rozwijać jej wartość edukacyjną.
5. Przeprowadzenie co roku min. dwóch konsultacji z uczniami dotyczących wybranych kwestii związanych z funkcjonowaniem szkoły.
Zachęcamy, aby dyskutować z uczniami o sprawach związanych z funkcjonowaniem szkoły, w końcu te sprawy dotyczą też uczniów. Przykładowe tematy, które można konsultować z uczniami:
- udział szkoły w ogólnopolskich programach i akcjach, organizowanych przez zewnętrznych partnerów szkoły, m.in. organizacje pozarządowe;
- lista i tematyka zajęć pozalekcyjnych;
- tematy i sposób organizacji apeli szkolnych;
- zmiany w systemie oceniania;
- wybór nagród dla najlepszych uczniów;
- zmiany w statucie szkoły;
- sprawy związane z aranżacją wnętrz, wystrojem szkoły i otoczenia;
- zasady zmiany obuwia;
- długość przerw itp.
6. Organizacja dwóch debat ogólnoszkolnych na tematy interesujące uczniów i/lub ważne dla społeczności szkolnej.
Debaty mają podwójną wartość: z jednej strony pomagają kształtować umiejętność formułowania własnego zdania i komunikacji, a równocześnie mogą być narzędziem konsultacji i dostarczać pomysły na rozwiązywanie problemów i wspólne dbanie, by szkoła funkcjonowała jak najlepiej.
7. Wspieranie samorządu uczniowskiego w realizacji oddolnych działań wybranych przez uczniów w drodze konsultacji.
Otwartość grona pedagogicznego szkoły na inicjatywy podejmowane przez uczniów to bezcenny wkład w budowanie społeczeństwa, w którym ludzie się wspierają i działają dla dobra ogółu. Potrzeby uczniów mogą być różne, np. lustro w toalecie, ławka by usiąść czekając na autobus, debata szkolna na interesujący ich temat. Od tego, czy nauczyciele życzliwie reagują na drobne pomysły i inicjatywy uczniów zależy, czy uczniowie będą mieli zaufanie i chęć, by zwracać się do dorosłych w innych sprawach w przyszłości. Pokażmy w praktyce, że samorząd uczniowski tworzą wszyscy uczniowie, a ich reprezentacja (np. trójki klasowe lub grupy robocze) działa w celu zaspokajania potrzeb wszystkich uczniów i dlatego wszystkie pomysły są mile widziane i poważnie rozważane.
Taki model pracy z samorządem uczniowskim stara się rozwijać 50 szkół uczestniczących w projekcie „Młodzież ma wpływ. Model włączania młodych ludzi do procesów podejmowania decyzji w szkole i społeczności lokalnej”. Zachęcamy do spróbowania w Waszej szkole też i do podzielenia się z nami waszymi doświadczeniami z korzystania ze scenariuszy lekcji i projektów edukacyjnych.
Karolina Wysocka
